De verborgen motivatie voor een beter leven

De motivatie voor leefstijl veranderingen is vaak verschrikkelijk moeilijk vol te houden. Daarbij maakt het niet uit of het gaat om het doen van meer oefeningen, gewichtsverlies, stress verminderen en zelfs gezondheidsklachten aanpakken; het simpelweg weten dat er betere gewoontes zijn is niet voldoende om deze ook toe te passen (bron1). Gewoontes zijn heel moeilijk te veranderen; het zijn ingesleten patronen geworden diep verankerd in ons brein (bron2), zelfs als ze -op termijn-  levensbedreigend zijn,

Zelfs al heb je een duidelijke ‘beloning’ voor ogen: een strakker lichaam, een rustigere adem, vermindering van je klachten en dergelijke, kun je makkelijk bezwijken voor obstakels en verleidingen. Die verjaardag met al dat lekkers, het slechte weer waardoor je niet kunt lopen of de mailbox vol met mailtjes die eerst beantwoord moet worden krijgen toch prioriteit. Ook al zijn je doelstellingen concreet; deze obstakels zijn nog net iets concreter. Waar haal je die extra motivatie vandaan om niet (te vaak) te bezwijken?

Hedonisch versus eudemonisch belonen

Veel studies naar het volhouden van gezond gedrag door patiënten op grond van beloningen laten zien dat dit niet voldoende effectief is op termijn. Zelfs niet als de patiënt er direct of indirect voor betaald wordt (‘pay for performance’ of p4p; bron3). De beloningen die in het vooruitzicht worden gesteld zijn dan het soort subdoelen als: dunner worden, fitter worden of rustiger worden. Of er geld aan verdienen dus, of een andere beloning krijgen.  Dit soort doelstellingen wordt ook wel aangeduid als ‘hedonisch’; gericht op genieten en wat kortere termijn. Hedonisch belonen is niet perse negatief en kan behulpzaam zijn, maar blijken dus niet te werken op langere termijn (bron4). Er moet een stap extra gezet worden.

Interessant is te kijken naar de mensen die wél een gezond leven leiden of bij problemen schijnbaar moeiteloos de stappen nemen om deze te overwinnen. Ik ken deze mensen als de patiënten die hooguit 3 keer komen, wat vragen hebben en mijn adviezen direct opvolgen. Wat deze mensen kenmerkt is dat gezond leven, bewegen, niet-roken en dergelijke een belangrijk onderdeel is van de waardes van hun leven. Deze mensen neigen naar een meer zelf-bewust en verstandig leven. Dit hebben ze van huis uit mee gekregen of door zelfontplooing ontwikkeld, Deze vorm van belonen wordt ook wel aangeduid als eudemonisch (zie wikipedia). Het is een van de studiegebieden binnen de positieve psychologie; een tak van psychologie die mijn bijzondere belangstelling heeft, en onder meer gaat over de relatie tussen (het gevoel van) zelfbeschikking en (psychologisch) welbevinden.  (bron5).

Grappig genoeg is dat zelfs waar te nemen in hun brein. Mensen die neigen naar eudemonisch belonen blijken over grotere ‘Insula’ te beschikken (bron6). Deze structuren in de hersenen hebben te maken met de mogelijkheid om te reflecteren op het eigen leven, ‘macht’ uit te oefenen op jezelf en zelfbeheersing. Om bijvoorbeeld linksaf te gaan, waar iedereen rechtsaf gaat.

Leefstijl sluit aan bij levensvisie

Je kunt besluiten om flink af te vallen en beter te eten, omdat je graag een representatieve baan wilt hebben. Je neemt die eerste verschijnselen van Diabetes(type 2) heel serieus en gaat drastisch ingrijpen, omdat je je levensverwachting wilt vergroten, en dan dus meer van je kinderen en kleinkinderen kan genieten, omdat je dát heel belangrijk vind. Je stapt over op de fiets (i.p.v. de scooter of auto), omdat je het milieu een warm hart toedraagt en er zelf ook van wil profiteren. Je gaat het rustiger aandoen in je verantwoordelijke werk, omdat je het werk goed wilt kunnen blijven doen. Je gaat goed voor jezelf zorgen, omdat je goed voor anderen wilt blijven zorgen. Dit zijn allemaal voorbeelden van eudemonisch belonen. Als je dit soort waarde-doelstellingen formuleert en nastreeft (en bij sommigen gaat dit makkelijker als anderen) heb je zelfs minder kans op depressie en hulpeloosheid (bron7).

Plaats je gezondheidsdoelstellingen dus binnen een groter geheel. Voor wie en wat wil je zaken veranderen? Maar ook: hoe makkelijk word je afgeleid door ‘lagere’ meer geautomatiseerde doelen (lusten, sociale gewoontes). Jezelf enige van die ‘lagere’ doelen toestaan kan helpen bij het bereiken van meer zelfbeschikking: dat jijzelf bepaald wat goed voor je is (en wanneer je dat dus even niet doet). Het plaatsen van gezondheidsdoelstellingen binnen doelstellingen van persoonlijke groei leiden tot een leven meer geleid door ‘verstandige’ overwegingen, die uiteindelijk zullen automatiseren.

De grondlegger van de eudemonische levensstijl was Aristoteles, die vond dat ons hoogste goed niet ligt in het (snel) bevredigen van onze behoeftes, maar in het ontwikkelen van het beste in jezelf, wat vaak om zelfbeheersing vraagt.

Zes stappen naar eudemonisch leven

Carol Ryf vertaalde Aristoles eudemonisme naar 6 stappen waar je aan kunt werken voor een gezond zelfbewustzijn (met bijbehorende gezondheidsattitude (bron8 en bron9):

1. Grotere zelf-acceptatie
2. Kwalitatief goede relaties
3. De regie over je eigen leven voeren
4. Je eigen mening hebben (ook al is die anders dan van anderen)
5. Persoonlijke groei (fysiek, emotioneel, mentaal, spiritueel)
6. Een sterke gevoel van welke richting je je leven wilt geven, dat écht uit jezelf komt

Iedereen kan voor zichzelf bepalen welke van deze 6 stappen het meeste aandacht behoeft en ze beïnvloeden elkaar ook wederzijds. Voor de gezondheidsissues is de 5e stap een belangrijk. Welke maatregelen/levensstijl daarbij hoort weten de meesten wel; het gaat om het integreren in het grote geheel – je levensvisie.

Ook mindfulness beïnvloedt het ‘zelf’ binnen het brein

De theorievorming rond mindfulness en de psychologisch-filosofische stroming van het eudemonisme sluiten mooi op elkaar aan. Via mindfulness-oefeningen wil je uiteindelijk ook bereiken dat jij niet wordt meegesleept in de maalstroom van het dagelijks leven en van alle (pieker)gedachtes daarbij. Je gaat leren om zelf de regie te voeren over je leven én je gedachtes. En uit het nodige onderzoek blijkt dat juist ook door het beoefenen van mindfulnessmeditaties structuren in het brein veranderen. Onder meer is gesignaleerd dat diezelfde ‘Insula’ en de stromen daar naartoe toenemen (bron10)

Weten waarvoor je leeft, waarvoor je dingen doet (zelfontwikkeling) of laat (zelfbeheersing) lijkt dus de sleutel naar een gezond en tevreden leven.

Ik ga hier zeker op terugkomen.

Jip Driehuizen